Lamin Sanneh (1942-2019)

Op 6 januari 2019 overleed Lamin Sanneh (1942 – 2019), een invloedrijk denker in het veld van de missiologie en het wereldchristendom. Ds. Hinne Wagenaar is in zijn denken beïnvloed door het werk van Sanneh (Friesch Dagblad, 12 jan. 2019)

Lamin Sanneh werd in 1942 geboren te Georgetown, Gambia in West-Afrika. Aanvankelijk begon hij als onderzoeker op een historisch thema binnen de islam. Zo ontwikkelde hij zich al snel tot een belangrijke stem binnen de Afrikaanse theologie, om zich tenslotte in 1989 blijvend te vestigen aan de Universiteit van Yale als hoogleraar in de missiologie en het wereldchristendom.

Zijn boeken en artikelen hebben veel mensen, ook in Nederland, geïnspireerd en geprikkeld. Zo werd in 1996 door uitgeverij Kok een boekje met teksten van Sanneh gepubliceerd onder de titel Het evangelie is niet los verkrijgbaar. Het christendom als inculturatie-beweging .

Ype Schaaf, oud-hoofdredacteur van het Friesch Dagblad en predikant, was een van de mensen die geraakt was door het werk van Sanneh en daarom ritselde hij deze Nederlandstalige publicatie op zijn eigen bekende wijze.

Afrikaanse theologie

Hoewel ik mijzelf niet als een specialist beschouw van Sannehs werk, ben ik sterk door hem beïnvloed. Tijdens mijn werk als docent Afrikaanse theologie in Kameroen ging er geen collegeblok voorbij zonder dat Sanneh aan de orde kwam. Hij was een belangrijke stem voor onze studenten. Maar voor mijzelf was hij niet minder belangrijk. Sannehs werk hielp mij ook bij het nadenken over theologie in Fryslân.

Als ik aangeef waarom Lamin Sannehs werk zo belangrijk was voor mij gaat het om twee punten, die beide direct aan de orde komen in het eerste hoofdstuk van zijn belangrijkste boek Translating the Message. The Missionary Impact on Culture (1989). Het eerste punt gaat over de vertaalbaarheid van het evangelie en het tweede over zijn visie op de apostel Paulus.

Vertaalbaarheid

‘Translatability ’ is een van de kernwoorden van Sannahs werk. Hij beschouwde de vertaalbaarheid van het evangelie als kenmerk van het christendom. In tegenstelling tot de missionaire modellen van jodendom en islam moet binnen het christendom de boodschap vertaald worden naar de taal en cultuur van de ontvangende partij.

Voor Sanneh betekende dit dat er geen overheersende taal of cultuur kan en mag bestaan binnen het wereldchristendom. Alle talen en culturen hebben Gods voorkeur, geen een is er te min. Dat leidde tot de compacte, dubbele stelling waarmee hij beroemd is geworden: The relativization of all cultural arrangements (1) en de de-stigmatization of all Gentile cultures (2).

Volgens hem werd in de begintijd van de kerk de joodse cultuur als drager van het evangelie gerelativeerd, wat betekent dat christenen zich niet tot het jodendom hoefden te bekeren. En tegelijk impliceerde dat ook dat de talen en culturen van de ‘heidense’ volkeren van hun minderwaardige stigma werden verlost, want gelovigen uit de volkeren konden Christus navolgen in hun eigen taal en culturele context. Tegenwoordig betekent dit dat wij Christus kunnen navolgen ‘op ús eigen wize’.

Zending

Sanneh kon met deze inzet kritisch zijn ten opzichte van de koloniale geschiedenis en tegelijk ook trots zijn op de geschiedenis van de zending. Volgens hem heeft deze vertaalbaarheid ervoor gezorgd dat het christendom heeft bijgedragen aan het behoud van inheemse talen en culturen.

In dezelfde lijn van denken plaatst Sanneh de apostel Paulus. Paulus wordt vaak gezien als een onverdraagzame scherpslijper die geen andere meningen naast zich kan dulden. Maar dat blijkt een creatie te zijn van een strenge Westerse theologische traditie, die eerder het beeld van Paulus heeft verstaan van vóór zijn bekering, dan van ná zijn bekering.

Juist na zijn bekering wordt Paulus de kampioen van een open en pluralistisch christendom. Door de fundamentele open houding ten opzichte van talen én culturen ontstond ook een radicaal pluralisme in de kerken.

Volgens Sanneh stond Paulus, als missionaris, niet zozeer kritisch tegenover de mensen aan wie hij het evangelie bracht, maar was hij juist kritisch ten opzichte van zijn eigen dominante (joodse) achtergrond. Volgens Sanneh moet dat de houding zijn van iemand die het evangelie verkondigt: kritisch ten opzichte van de zendende partij en open ten opzichte van de ontvangende partij.

Steen des aanstoots

Sannah schrijft: ‘In de zending willen we vaak mensen scheppen naar eigen beeld en gelijkenis. Dat is juist niet de bedoeling. Mensen geven zelf vorm aan hun navolging van Christus. Dit pluralisme is meestal een steen des aanstoots voor zendelingen maar voor God juist de hoeksteen voor zijn ontwerp.’

Deze gedachten van Sanneh zijn van groot belang voor de verdere ontwikkeling van de Afrikaanse theologie, maar niet minder voor iedereen die over kerk en geloof nadenkt vanuit een marginale culturele én kerkelijke context.

Ik ben Lamin Sanneh dankbaar omdat hij mij geholpen heeft om als theoloog te kunnen werken in een Afrikaanse én Friese context. En om een boek te kunnen schrijven met als titel Op ús eigen wize .

Hinne Wagenaar is pionierspredikant voor Nijkleaster te Jorwert en auteur van het boek Op ús eigen wize. Sân ferhalen út it boek Hannelingen oer taal en kultuer.