St. Catharina klooster 7: De Ladder van Climacus

Tijdens mijn verblijf lees ik het boek De Paradijsladder van Johannes Climacus. Hij heeft deze instructie als abt voor zijn monniken geschreven, hier in het St. Catharinaklooster rond het jaar 600. Het boek heeft zich ontwikkeld tot een van de belangrijkste werken van geestelijke formatie in de Oosters Orthodoxe wereld. Johannes Climacus werd er zelfs naar genoemd (climacus betekent: van de Ladder) en het boek werd zo belangrijk dat er een icoon ontstond met de voorstelling van de ladder. Een icoon dus die niet handelt over een Bijbels thema of over een heilige, maar over een boek. Dat is uniek!

Ik heb al langer een fascinatie voor deze specifieke icoon uit de 12^e eeuw. Hier in het museum van het klooster kan ik ‘m bewonderen! Als ‘s ochtends het klooster open is voor toeristen loop ik even naar het museum en bekijk ik een aantal kunstwerken. Steeds ook even naar de icoon met de ladder van Climacus. De monnik achter de balie wuift mij door, entree hoef ik niet meer betalen.

Op de icoon is een trap te zien van linksonder op de aarde naar rechtsboven in de hemel. De dertig treden staan voor de dertig geestelijke stappen die een monnik moet zetten om in het paradijs te komen. Of beter, om door Christus ontvangen te worden. De icoon laat zien dat het een zware klim is en dat er veel demonen zijn die je van de weg af willen houden.

Nou, het lezen van het boek is al een zware klim en vele demonen proberen mij ervan te overtuigen dat ik het beter maar terzijde kan leggen. Ik heb vooral moeite met de negatieve houding ten opzichte van het lichaam en het aardse. De hoofdstukken gaan over (ik noem ze niet alle dertig): het verzaken van ons leven; afzondering; gehoorzaamheid; boetedoening, treuren; de zonde van spraakzaamheid; kuisheid; trots. Maar gelukkig, de aanhouder wint. In het laatste deel van het boek gaat het ook over zachtmoedigheid; eenvoud,  onderscheidingsvermogen; innerlijke rust en gebed. Om uiteindelijk af te sluiten met de drieslag van geloof, hoop en liefde.

Het valt me op dat het eigenlijk een geestelijk zelfhulpboek avant la lettre is. Het boek wemelt van de aforismen, korte uitdagende zinnen waar je lang op kunt kauwen. Het gaat niet over de kerk of over de leer, maar over je eigen weg van geestelijke groei. Natuurlijk is dat gehuld in de religieuze en ascetische taal van een woestijnmonnik, maar het geeft duidelijke adviezen. En het laat heel duidelijk zien dat als je iets wilt bereiken, je er helemaal voor moet gaan. We weten uit de topsport dat je de top niet haalt zonder enorme inspanning en discipline. Dat leert het boek van De Ladder. Het gaat in dit boek om geestelijke topsport.

Wat ik meeneem van deze zware kost? Vooral dat we tijd, aandacht en concentratie moeten opbrengen voor onze persoonlijke weg in leven en geloven. Discipline is een lastig woord, maar ik ben blij dat ik deel uitmaak van de kloostergemeenschap Nijkleaster waar er aandacht is voor geestelijk leven en persoonlijke groei. En dat ik woon op klooster Westerhûs met een vast ritme van aandacht en discipline. Het pessimisme over ons aardse bestaan neem ik niet mee. Ik ben ook blij met de aardse spiritualiteit van Nijkleaster, die een belangrijke plek inruimt voor de aarde en voor ons lichaam.

Het beeld van de ladder blijft me fascineren. Het beeld past hier helemaal. Bij de beklimming van de Mozesberg (3700 treden) begreep ik plotseling hoe logisch het is dat Johannes Climacus dit beeld heeft gekozen voor zijn geestelijke instructie. En tegelijk blijft een schuren. Geestelijk leven vergt wel discipline, maar is toch ook geen prestatieslag of topsport. Hoe kun je hoger en hoger willen klimmen, terwijl het volgens de schrijver gaat om een nederig en zuiver hart? Daar ligt de paradox van De Ladder. Eigenlijk zou je via de ladder moeten afdalen!

Johannes Climacus schijft in het laatste hoofdstuk over de liefde als grootste van de drieslag geloof, hoop en liefde (trede 30):

‘Liefde is van nature een beeld van God, voor zover dit menselijk mogelijk is. Het werkt als de bedwelming van de ziel. Liefde kenmerkt zich als een bron voor geloof, als de diepte van geduld, als een zee van nederigheid.’