Opening expositie Han Reeder
Grote- of Martinikerk Sneek 2013
Han Reeder heeft mij uitgenodigd om deze expositie vandaag te openen. Bij de voorbereiding hiertoe lag zijn prachtige boek ‘Nissen. Licht, vensters en beelden in middeleeuwse kerken’ op mijn buro. Elke dag bekeek in een paar foto’s en mediteerde daarover. Ik bedacht dat je wel echt een kunstenaar moet zijn om deze foto’s zo te kunnen maken. Dan heb ik het niet zozeer over de techniek van het fotograferen en afdrukken, maar meer over het oog van de kunstenaar. Over de keuze van de nissen, over de lichtinval, over de leegte. Het is het oog van de kunstenaar Han Reeder die ons iets laat zien waar we anders al te gemakkelijk aan voorbij lopen.
Er zijn een paar redenen waarom ik geboeid ben door de foto’s van Han Reeder. Die wil ik vanmiddag graag kort met u delen. In de eerste plaats voel ik mij zeer verbonden met de oude kerken van het middeleeuwse Fryslân. En dan heb ik het over het oude Frisia, de Friese landen uit de middeleeuwen. De foto’s zijn afkomstig van kerken uit die tijd en dit land. Ik ben dan ook zielsblij dat ik zelf na internationale omzwervingen wat betreft mijn studie en werk, weer terecht ben gekomen in een van de oudste kerken op het Friese Platteland, namelijk Jorwert. Wij zijn in en rond deze Radboud-kerk druk actief met het opzetten van een nieuw klooster, en dus mei de namme Nijkleaster! Kort door de bocht: het gaat in Nijkleaster om ‘stilte, bezinning en verbinding’. Zoals de monniken vroeger dijken opwierpen tegen de bedreigingen van die tijd, het water, zo bouwen wij aan een klooster als een dijk. En wel tegen de bedreigingen van vandaag de dag: de drukte, het lawaai, de stress van alles willen, kunnen en moeten!
Daartoe komen mensen van allerlei snit (en niet alleen christenen) naar Nijkleaster. Om tot rust te komen, op te ademen, te bezinnen, los te laten. Soms omdat ze hun geluk niet op kunnen, maar vaker om de pijn, het verdriet of de verwarring een plek te geven. Het blijkt dat er in Nijkleaster en rondom Jorwert (bij de kleaster-kuier) een speciaal licht op hun leven schijnt. In Nijkleaster worden de faciliteiten qua sfeer en veiligheid geboden om het licht te laten schijnen in de nissen van onze ziel. Men komt niet naar Nijkleaster als gewone toerist, wel als bezinningstoerist. Maar niet om te spreken over levensbeschouwing. Nee, men komt ten diepste om rust en ruimte te geven aan de ziel. Han Reeder fotografeert de lege nissen en laat die op bijzondere wijze oplichten. Het vangt het licht dat vaag en mysterieus door de nissen meandert. Voor mij de metafoor voor de lege en verstopte plekken in onze ziel, die vragen om een bijzondere lichtinval. Die lichtinval moet ook vooral als licht en schaduw meanderen. Helder of té fel licht doen te veel pijn als het gaat om de verstopte, pijnlijke en ontkende nissen van onze ziel.
Vroeger hadden deze nissen een functie. Prachtige termen als sacramentsnis, piscina en hagioscoop verwijzen naar die functies. Door de calvinistische reformatie zijn de nissen leeggehaald en uit hun functie ontheven. Maar als lege plek hebben deze nissen misschien een nieuwe functie gekregen. Want ze roepen vragen op. Ze hebben iets mysterieus. Wie weet een functie die nog belangrijker is dan voorheen? Want in de kerk en het geloof cirkelen we om een kern, om een geheim dat we niet mogen aanraken. Daarom mag de naam van God in het Jodendom niet uitgesproken worden. Daarom was het heilige der heiligen in de tempel een vrijwel lege plek waar (bijna) niemand mocht komen. Daarom spreken de christelijke mystici uit de middeleeuwen over het ‘lege midden’. Er zijn zaken waar je niet aan mag komen. We hebben God niet in onze zak. We cirkelen rondom een geheim. En daar blijf je met je betweterige mening vanaf. Hadden de latere calvinisten die lege nissen maar beter bewaakt.
Han Reeder heeft het blijkbaar ook niet kunnen laten. Aanvankelijk waren het de lege nissen, het spel van licht en schaduw. Later kwamen daar de composities in de nissen bij. Soms roept dat een glimlach op of ontroering. Bij andere foto’s verbazing of vermaak. ‘De gouden ljip’ fyn ik geweldich. Sa wurdt de fûgel Gods rjocht dien. Dy ljipaaien binne de monstrans wurdich. Bij de Maria Christa van een Chinese pottenbakker bloeit mijn hart als voormalig zendingspredikant op!
Spijtig dat we in deze expositie geen kunstwerk zien van een nis uit de kerk van Jorwert. Wie weet wil Han Reeder ter definitieve afronding van zijn project nog één foto maken van de leegte, hoe het licht kan vallen in een lege nis. Van het niets dat zo onbeschrijfelijk is.
Dit zijn een paar bespiegelingen bij het kijken naar de foto’s van Han Reeder. Het is de kunstenaar die de nissen van de oude Friese kerken zo aan het licht laat komen. Dat is een grote kunst. Niet alleen voor die oude nissen, maar omdat wij als bezoeker leren te kijken. Wie weet een gesprek aan gaan metde lege nissen in onze ziel. Ik wens u heel veel kijkplezier en inspiratie toe en verklaar de expositie hierbij voor geopend!
22 juni 2013, Hinne Wagenaar
(pionier predikant Nijkleaster te Jorwert)
Geef een reactie